Tüketicinin ürün ve hizmetlerin çeşitliliği ve karmaşıklığı karşısında tüketim alanlarının bir veya belki birkaçında bir dereceye kadar uzman olması mümkün olsa bile, ürün ve hizmetleri tam olarak değerlendirebilmesi olanaksızdır. Sonuçta tüketici bu ürünler arasından ihtiyacına en uygun olanını bilinçli bir şekilde seçememekte, seçebildiği ürünün özelliklerini de çok iyi bilememektedir.

Ekonomik faaliyetlerin esas amacının tüketici ihtiyaçlarının karşılanması ve tatmini olmasına rağmen, bu faaliyetlerin esas nedeni olan tüketici, bu konuda doğrudan söz sahibi olamamaktadır. Tüketici, ancak talep ve seçme özellikleri açısından etkin olabilmekte, kendi refahı ve tatmini için, çoğunlukla mal ve hizmet üreten ve satanların davranışları nedeni ile sıkıntı çekmekte ve istismar edilmektedir.

Ekonominin normal seyrettiği dönemlerde olan bu problemler, son yıllarda ortaya çıkan bazı olaylar, küresel bazda tüm dünyayı etkileyen Koronavirüs pandemisi, yerel bazda da olsa bazı ülkelerdeki iç karışıklıklar, savaşlar, bunlar nedeni ile insanların yurtlarını terk etmeleri, başka bölge ülkelere göç etme-mültecilik, yoksulluk, bazı mallarda kıtlık, spekülatif davranışlar, stokçuluk, fason mal üretimi tüketicinin çok daha fazla sıkıntı yaşamasına neden olmaktadır.

Buna bir de son yılların yeni trendi çevrimiçi (uzaktan satın alma, elektronik ticaretteki) satın almadaki artışlar eklenmiştir. AB verilerine göre 2022 yılında çevrimiçi satın alma oranı %32’ den yaklaşık olarak iki katı artarak %60 a çıkmıştır.

Ekonomide tam rekabet düzeninin ancak kâğıt üzerinde kalan bir uygulama olması, genellikle de eksik rekabet olarak gerçekleşmesi tüketicinin genel olarak istismar edilmesine neden olmaktadır.

Ülkemizde tüketiciler;

• Malların temiz, sağlam ve dayanıklı olmaması,
• Sağlığa aykırı olması,
• Pahalı olması,
• Satın alınacak mal veya hizmet hakkında yeterli bilgi edinememe, hatta yanlış bilgi edinme,
• Aynı mal veya hizmet için farklı fiyat uygulamaları,
• Son yıllarda fahiş fiyatlarla mal satma eğilimi
• Stokçuluk
• Satın alma sonrası hizmet yetersizliği vb. sorunlar ile karşılaşmaktadırlar.

Ülkemiz gibi özellikle mal ve hizmet sunan kurumların tüketici hak ihlallerine yatkın olduğu, tüketicilik anlayışının zayıf olduğu ülkelerde;

• Tüketici bilincinin gelişmesi,
• Tüketicinin kendi ihtiyaçlarını iyi tespit edip, ihtiyaçlarına en iyi cevap verebilecek mal ve hizmet seçimini bilinçli ve akılcı yapabilmesi,
• Satın alma aşamasında aldatılmaması,
• Malların kullanımında dikkatli olup güven içinde davranması konuları önemlidir.

Bu noktada, tüketicinin eğitimi ve bilgilendirilmesi, aynı zamanda da değişen piyasa koşullarına göre koruma yönetemleri geliştirilmesi ihtiyacı ortaya çıkmaktadır.

Özellikle 2019 yılından başlayarak tüketici piyasasındaki değişimle birlikte yeni tüketici eğitimleri ve tüketicinin korunması alanlarında da tüketicinin korunması gerekmektedir. Nitekim AB üye ülkelere bu konuda bir dizi politika ve kurallar getirmiş, tüketicilerin yüksek dizeyde korunması ve yeni haklar sağlamayı amaçlamıştır. Yeni Tüketici Gündemi, mevcut pandemi koşullarında ve gelecek yıllarda tüketicileri korurken ve güçlendirirken bu hakların nasıl geliştirileceğini ortaya koymaktadır.

Yeni Tüketici Gündemi AB tüketicilerini ve Türkiye’deki Tüketicileri nasıl etkileyecek?

Yeni Tüketici Gündemi, COVID-19 salgını sırasında ve sonrasında tüketicilerin ihtiyaçlarına cevap vermeyi amaçlamaktadır. AB 2025 yılına kadar uzun vadeli bir vizyon ortaya koyuyor ve tüketicileri korumak ve yeşil ve dijital geçişte aktif bir rol oynamalarını sağlamak için beş kilit alanda somut eylemler sunuyor.

COVID-19 sonrası tüketici hakları

Avrupa Komisyonu, pandemi ile tetiklenen tüketicilerin temel endişelerini şu yollarla ele almaktadır.

✓ Seyahat sektöründe tüketici haklarını savunmaya devam etmek

✓ COVID-19’un Avrupalıların tüketim kalıpları üzerindeki uzun vadeli etkisinin incelenmesi

✓ Tüketici dolandırıcılığı, haksız pazarlama uygulamaları ve dolandırıcılık ile mücadele etmeye devam etmek.

Yeni Tüketici Gündeminin beş temel alanı

1. YEŞİL GEÇİŞ-tüketicileri aktif bir rol oynamaya teşvik etmek

Tüketiciler, daha uzun ömürlü ürünler için daha fazla ödemeye hazır olup, ürün dayanıklılığı hakkında daha iyi bilgi aldığında, ürünlerin en dayanıklı versiyonlarının satışları neredeyse üç katına çıkabilir.

*Tüketiciler, dayanıklılık veya tamir edilebilirlik gibi ürünlerin çevresel sürdürülebilirlik özellikleri hakkında daha iyi bilgilendirilmelidir.

• Tüketicileri yeşil yıkama veya erken eskime gibi belirli uygulamalara karşı koruyun ve güvenilir bilgilere erişimlerini sağlayın
• Şirketlerin yasal yükümlülüklerin ötesine geçerek sürdürülebilir tüketim eylemleri taahhütlerini teşvik etmek
• Ürünleri onarın ve daha sürdürülebilir ve döngüsel ürünlerin satın alınmasını teşvik edin → 2022’den sonra Mal Satış Direktifinin gözden geçirilmesi

1. DİJİTAL DÖNÜŞÜM- tüketicilerin çevrim dışı oldukları kadar çevrim içi olarak da korunmalarını sağlama

2009 ile karşılaştırıldığında, çevrimiçi alışveriş yapanların payı neredeyse iki katına çıkarak %32’den %60’a yükseldi.

• Perakende finansal hizmetlerin dijitalleştirilmesi bağlamında tüketici korumasını güçlendirin → Tüketici Kredisi Yönergesini ve Finansal Hizmetlerin Uzaktan Pazarlama Yönergesini gözden geçirin
• Yeni teknolojilerin ve çevrimiçi satışın neden olduğu ürün güvenliğine yönelik yeni zorlukları ele alın → Genel Ürün Güvenliği Yönergesini gözden geçirin
• Tüketicinin korunmasını sağlamak ve Yapay Zeka ile ilgili temel hakları korumak → Yapay Zeka gerekliliklerini belirleyen yatay bir yasal düzenleme teklifi
• Tüketici haklarını hiçe sayan çevrimiçi ticari uygulamalarla mücadele edin → Haksız Ticari Uygulamalar Yönergesi ve Tüketici Hakları Yönergesi hakkındaki kılavuz belgeleri güncelleyin ve ek mevzuat veya başka bir eyleme gerek olup olmadığını analiz edin

3. Tüm tüketicilerin haklarından tam olarak yararlanmasını sağlayan- ETKİN UYGULAMA VE TAZMİNAT

Komisyon, Üye Devletleri, tüketici haklarını güçlendirecek, daha fazla dijital adalet, daha güçlü yaptırımlar ve toplu zarar durumlarında toplu dava açmak için etkili bir mekanizma sağlayacak yakın zamanda güncellenen tüketici kurallarını uygulamada destekleyecektir.

• Yasadışı uygulamalarla mücadele için Tüketici Koruma İş birliği (CPC) ağının uygulama çalışmalarını koordine edin ve destekleyin
• Çevrimiçi soruşturmalar için ortak ve yenilikçi e-araçlar sağlayarak yetkilileri destekleyin
• AB tüketici yasasını ihlal eden uygulamalarla mücadele etmek için yetkililerin araç kutusunu değerlendirin -> CPC Yönetmeliğinin değerlendirilmesi

4. Özel tüketici gruplarına özel koruma sağlama- SAVUNMASIZ TÜKETİCİ

Farklı tüketici gruplarının ihtiyaçlarını ele alarak tüketici bilincini güçlendirmek

Çocuklar, yaşlılar veya engelliler gibi belirli bilgi ihtiyaçları nedeniyle diğerlerinden daha savunmasız olan tüketicileri desteklemek

Üye Devletlerde borç danışmanlığı hizmetlerinin kullanılabilirliğini iyileştirin

Çocuk bakım ürünlerinin güvenliğini güçlendirin> Genel Ürün Güvenliğinin revizyonu

Çocuk bakım ürünlerine ilişkin standartlar için yönerge ve yeni Güvenlik Gereksinimleri

Ücra köşeler-Uzak bölgeler de dahil olmak üzere tüketicilere tavsiye sağlayan yerel girişimlere destek verin

5. KÜRESEL BAĞLAMDA TÜKETİCİ KORUMASI –Yurtdışında üst düzey tüketici korumasını teşvik etmek

AB dışındaki satıcılardan yapılan alımlar 2014’te %17 iken 2019’da %27’ye yükseldi.

Çevrimiçi satılan ürünler için ürün güvenliği konusunda iş birliğini geliştirmek için Çin ile bir Eylem Planı oluşturun, AB ortak ülkelerine düzenleyici destek sunun

Benzer uygulamaların da acil olarak Türkiye de tüketicilere sunulması yaşam kalitesinin daha fazla düşmemesini sağlayacaktır.

SONUÇ ve YORUM

AB’nin tespit ve direktif olarak sunmuş olduğu bu yeni tüketici gündeminin Türkiye gibi daha hızlı değişim içindeki ülkeler için de bir model teşkil edecektir. Ancak bunun özellikle tüketiciler çok iyi anlatılması ve yeni dünya düzeninin bir profilinin net bir şekilde anlatılması gereklidir.